Ratifika konvensaun ba ema nebe lakon e ba mos violasaun direitus humanus no hari lalais justisa (convention on enforced dissaperances victims rights on truth and justice and the urgency of ratification by Timor leste)
Iha forum publiko ida ne’e koalia kona ba konvensaun ema lakon durante tinan barak nia laran.no objektivo Delegasaun AFAD mai iha Timor Leste ne’e atu halo konsultasaun no loby ba Estado Timor Leste hanesan Presidente da Republika, Parlamentu Nasional,Ministerio Negosio Estrangerio, Komisaun sira nebe mak koalia liu kona ba Direitus Humanus,KVA,Komite 12 de novembro,P.M.I.hodi bele fo importansia oinsa atu ratifika konvensaun ida kona ba ema lakon,e relasiona ho relatorio CAVR nian oinsa atu buka tuir ema nebe lakon ka ruin naklekar desde tinan 1975 até agora. Familia Vitima sira la hatene los ruin sira ne’e iha los nebe.tamba ne’e liu husi diskusaun publiku ida ne’e, Delegasaun AFAD mos atu vizita Assosiasaun HAK nebe sai ona membru foun ba AFAD, Misaun AFAD ne’e mak oinsa Timor Leste bele ratifika Konvensaun ba ema lakon no violasaun direitus humanos
Iha Public Forum ne’e iha mos partisipante sira mak Delegasaun AFAT, Estudante universitario, ONG no Familia Vitima. :
Delegasaun AFAD :
1. Mugiyanto : Organizasaun IKOHI Jakarta no sai hanesan mos
Coordenador Geral ba AFAD,husi Indonesia
2. Marry Ailien Diez : Bacalso,Filipina no sai hanesan mos sekjen ba AFAD.
3. Rosan Santos : Conteras,membru AFAD.
4. Ruth : Hanesan membru AFAD husi Bolivia
5. Khusham kasmir : Hanesan membru AFAD husi India
Konvensaun ba ema lakon katak ohin loron ita seidauk identifika ema nain hira mak lakon e lakon ne’e ba los nebe,e sira nia ruin naklekar los iha nebe….?
Nune’e mos iha ema Timor oan barak mak hanesan estudante nebe militar Indonesia sira lori ba escola no refujiadus sira to’o oras ne’e barak mak la mosu,maibe ita la hatene oras ne’e sira iha nebe los ? moris ka mate ?
Tamba ne’e liu husi diskusaun ida ne’e hanesan dalan ida oinsa bele iha konvensaun spesifiku ida ba violasaun direitus humanus ou ba ema nebe mak lakon.
Istoria Mugiyanto
Mugiyanto mos sai nudar vitima iha tempo rejimu soeharto nian,nebe Mugiyanto hetan turturasaun nebe bo’ot no todan tebes husi inimigu sira antes de mosu reformasaun iha tinan 1998,durante fulan nen nia laran.maibe ho grasa bo’ot teb-tebes Mugiyanto bele hetan fali naroman no sente fali mundu nia roman,husi ida ne’e Mugiyanto hamoris fali organizasaun ida ho naran IKOHI no oras ne’e dadaun Mugiyanto sai nudar Coordenador Jeral ba organizasaun AFAD nian.
Nune’e mos Mugiyanto hatutan tan katak delegasaun husi AFAD nian ida ne’e sei halao soru mutu ho Estado Timor Leste atu halo konhesemento ba konvensaun ida ne’e atu nune’e bele dudu ita nia parlamentu nasional no entidade estadu Timor Leste atu bele ratifika konvensaun ba ema lakon.
Istoria Marry Ailen
Tuir Sra.Ailen katak convensaun ida ne’e hari’i laos husi advogado sira,maibe hari’i husi ema terus nain sira no husi luta povu nian no federasaun ida ne’e hahu desde tinan 28 kotuk liu ba.
Konvensaun ida ne’e hari’i atu hamenus violensia direitus humanus iha mundo tomak,no servisu hamutuk atu halo ratifikasaun kona ba kazu ema lakon,atu nune’e la iha tan vitima ba oin.
Nune’e mos Ailen hatutan tan katak razaun primeiro husi convensaun ida ne’e mak nação unidus bele ratifika kona ba konvensaun ida ne’e tamba ne’e mak nação sira seluk hanesan Amerika,Honduras no nacao sira seluk ratifika tiha ona kona ba konvensaun ida ne’e tamba sira nia presidenti mos sai nudar activista ida.konvensaun ida ne’e barak liu hetan ratifika husi nacao Amerika,no iha nacao Asian nian japaun mak ratifika ona kona ba konvensaun ida ne’e.
Sra.Ailen mos hatutan tan katak simu HAK hanesan membru AFAD e nia espera liu husi kolaborasaun diak ida ne’e bele fo mos rejultado diak ba estadu e mos ba povo e liu – liu ba vitima violasaun direitus humanus.tuir Ailen katak durante loron ne’e delegasaun AFAD iha Timor Leste,sira hare katak estado TL iha esperansa bo’ot atu ratifika konvensaun ida ne’e.hamutuk nasaun sanulu resin ne’en(16) ona mak ratifika ona konvensaun ida ne no sira espera katak,TL bele sai Membru sanulu resin hitu (17) mak ratifika kona ba konvensaun ida ne’e.Nune’e mos AILEN hatutan tan katak husu ba estado atu hare ba turturasaun nebe nia hetan husi milisia besi merah putih ho sakunar,ne’e importante atu tau importansia ba konvensaun ida ne’e.
Istoria Ruth
Sra.ida ne’e Nudar representa husi AFAD,nia hakarak fo solidaridade ba ita hotu.”ami hotu kontente no de fim ami simu duni HAK nudar membru AFAD nian atu nune’e AFAD bele forte liu tan,nune’e mos sra.ne’e hatutan tan katak:ami komprende tebes ho povu nia frustrado nebe mak la hetan buat ruma depois de sai nudar vitima iha tempo krize nia laran,ami komprende tebes ho povu Timor nia kanek no terus durante iha situasaun nia laran,ne’e duni ami espera katak ita bele servisu hamutuk atu bele hetan solidaridade.
Konvensaun ne’e bele responde vitima nia nesesidade,nune’e mos konvensaun ida ne’e hanesan instrumento ida atu bele hametin relasaun diak entre povu ho nia lideransa.
Pontus importante nebe mak iha konvensaun ne’e mak hanesan :fo liberdade no lialos,nune’e mos ema idak-idak labele sai objektivo iha konvensaun halakon ema nia vida ho obriga.
Ami espera katak Timor Leste bele sai nudar membru husi konvensaun ba dala sanulu resin hitu (17) atu nune’e nasaun ida ne’e bele luta hasouru problema halakon ema nia vida ho obriga tamba Timor Leste agora daudaun iha numero nebe mak a’as liu kona ba problema ema lakon.
Pontu importante seluk mak vitima sira ne’e iha direitu atu hetan reparasaun ou nesesidade nebe mak vitima sira presisa.ratifikasaun konvensaun ida ne’e hanesan etapa bo’ot liu,importante liu mak solidaridade no servisu hamutuk atu hari’I nasaun ida ne’e ba iha oin.Sra.ne’e mos hatutan tan katak agora ita bele tuku odamatan governu nian atu bele hatama nasaun ida ne’e iha membru konvensaun AFAD nian ba (17),la fasil atu hetan atensaun husi governu maibe ita hotu espera katak ran husi martires nian bele hamamar sira nia laran.no ita presisa luta nafatin atu nune’e la iha tan fakar ran iha nasaun foun ida ne’e.
Istoria Kashmir
Sr.ida ne’e luta ba indenpendensia durante tinan nen nulu resin rua (62) nia laran,maski sira luta naruk tiha ona sira sempre aprende luta ida ne’e hanesan passo bo’ot ida atu luta nafatin ba oin.Sr.ne’e mos hatutan tan katak iha tempo transisaun nia laran depois de ita nia luta ita tenke hanoin paz no direitu tenke tau iha ita nia lideransa nia liman,no ita mos tenke aprende liu tan husi ita nia luta..
Service solidaridade sivil mak bele hare futuro atu bele hari sistema nebe diak iha rai ida ne’e,konvensaun ida ne’e hanesan inisiativu ida atu bele hasae povu nia moris.
Direito FM ho esforsu maka’as halo transmisaun directa nebe hahu husi 09.00 to’o 12.15. Dili,24 Novembru 2009
