Data 10 fulan Fevereiru tinan 2011 - Federasaun Azia Kontra Ema Lakon ho Obrigatoriu (The Asian Federation Against Involuntary Disappearances (AFAD) nian haksolok ho vizita servisu nian hosi Orgaun Nasoen Unidus ba Ema Lakon ho Obrigatoriu iha Timor-Leste. Vizita ne’e hahu hosi loron 7 to’o loron 14 fulan Fevereiru ne’e, depois liu fulan ida Konvensaun Internasional ba Protesaun Ema hotu hosi Halakon Obrigatoriu ne’e pasa iha loron 23 fulan Dezembru 2010 liuba. Foufoun vizita ne’e kalendariza atu hala’o iha fulan Dezembru 2010 ne’e kedas maibe adia fali ba tinan 2011 ne’e, ho vizita ida ne’e espera bele lori justisa no paz iha nasaun ida ne’e, ne’ebe luta ba independensia iha dekade hirak nia laran hosi okupasaun Indonezia nian hahu 1975-1999 rezulta ema mate sala-laek no halakon ema sivil miliaun resin ho obrigatoriu;
Tuir Komisaun Lia Los, Reparasaun no Rekonsiliasaun Timor-Leste, iha ema total 18,600 resin mak sai vitima mate no lakon ho obrigatoriu durante funu iha 1974-1999. Komite Internasional Cruz Vermella (The International Committee of Red Cross: ICRD) relata katak ema-sira vitima, liu 2,500 mak lakon ho obrigatoriu iha periodu refere. Asosiasaun HAK Timor-Leste, organizasaun membru ba AFAD nian relata katak ema-sira lakon ho obrigatoriu ne’e barak liu akontese iha tinan 1975-1983 nia laran;
Iha vizita AFAD ninian mai Timor-Leste iha fulan Novembru 2009, ami nota katak maioria sira ne’ebe AFAD hasoru no koalia ho sira, inklui sira hosi ajensia Estadu ninian, iha familia sira ne’ebe sai vitima tamba halakon ho obrigatoriu. Iha enkontru AFAD no Federasaun ba Asosiasaun Latina Amerika ba Familia-sira Lakon ho Obrigatoriu no Detein (the Latin American Federation of Associations of Relatives of Disappeared-Detainees (FEDEFAM) ho sua.ex Prezidenti da Republika Ramos Horta, hateten katak nudar prezidenti nia maun-alin balun ne’ebe mos lakon ho obrigatoriu;
Barak liu hosi vitima-sira, se’e laos vitima-sira hotu ne’ebe lakon ho obrigatoriu, sei nafatin fiar katak lia-lo’os seidauk iha no justisa ladauk akontese lo-lo’os. Iha vizita sira ne’ebe ami halo ba vitima sira hosi Masakre Santa Cruz iha Likisa, vitima-sira ne’ebe ami hasoru espresa katak sira frustradu tebes tamba laiha justisa no lia-lo’os no akontese nafatin atmosfir impunidadi nian no kontinua ejizi ba realizasaun mehi-sira konaba justisa no paz ne’ebe rohan laek.
Ho vizita Grupu Traballu ba Ema Lakon ho Obrigatariu hosi Nasoens Unidus ninian esepera bele hetan lia-loos ba ema-sira lakon ho obrigatoriu iha nasaun ida ne’e, liuhosi rekomendasaun konkreta ida ne’ebe privaleju nudar dalan-ida rezolusaun ba kazu-sira ema lakon ho obrigatoiu;
AFAD hakarak uza oportunidadi ida ne’e, hakarak husu ba Grupu Traballu ONU ninian ba Ema Lakon ho Obrigatoriu atu ejizi ba Estadu Timor-Leste atu ho lalais hakonu promesa sira Sua.Ex. Prezidenti Ramos Horta ninian ba AFAD ho FEDEFAM katak Estadu ne’e sei asina no ratifika Konvensaun Internasional ba Protesaun Ema hotu hosi Halakon Obrigatoriu. Liuhosi hakonu promesa sira ne’e espera bele tulun dalan-sira ba atinji justisa no moris paz ne’ebe rohan laek iha nasaun ne’ebe hari’i ho ran ne’e;
Ikus-liu, AFAD fiar katak sei rona lian-sira hosi vitima hotu no organizasaun sosiedade sivil nian no konsidera forti ba sira ninia rekomendasaun-sira. Nune’e, iha biban ida ne’e, AFAD hakarak fot aten barani atu sira kopera didiak ho Grupu Traballu refere ba ita nia interese atu hamo’os tiha hahalok-sira Halakon Ema Obrigatoriu ne’e iha mundu rai-klaran ne’e;
Ba sira ne’ebe lakon ho obrigatoriu no ba sira nia familia ho no-mos ba povu Timor-Leste iha direitu atu hetan lia-lo’os, justisa, rekoperasaun no rekonstrui memoria historiku.
Signed:
MUGIYANTO MARY AILEEND. BACALSO
Chefe Sekretariu Jeral
Tidak ada komentar:
Posting Komentar